مقدمه:

اهمیت دین در زندگی انسان بر کسی پوشیده نیست. کمال انسان در سایه­ی عمل به دستورات دینی محقق می ­شود و تمام ناهنجاری ­ها و جنایت ­های تاریخ بشر که موجب محرومیت­ ها و مصیبت­ های فراوان شده است، ناشی از بی­­دینی است. اما خطر بی­دینی هرچه باشد، از خطر دین­داری ناقص، بیشتر نیست؛ زیرا که اگر نتیجه­ی حالت نخست، گمراهی باشد، در وضع دین­داری ناقص، هم گمراهی است و هم گمراه ­کننده دیگران؛ و مصداق «خسر الدنیا و الاخره». در وضعیت دین­داری ناقص، هرچند هوای نفس سهم به سزایی دارد، اما نباید از نقش جهالتی که در اثر آموزش غلط دین ایجاد می­شود، غافل بود.

چه بسیارند انسان­هایی که اگر دین به ­صورت صحیح و فطری به آنها آموزش داده شود، هرگز گمراه نمی­شوند و یا کمتر دچار گمراهی می ­شوند؛ بنابراین اگر نقش آموزش دین از خود دین، بیشتر نباشد، کمتر نیست؛ خصوصاً در این زمانه که دشمنان از این خلأ برای افزایش هجمه ­های خود استفاده می­ برند.

آسیب شناسی وضعیت فعلی آموزش دین

به نظر می­ رسد که آموزش دین به صورت فعلی به دلیل عدم انسجام و پراکندگی و تکیه بر روش های فلسفی و کلامی، آسیب­ های فراوانی دارد که باید هرچه سریع ­تر از این آسیب ­ها جلوگیری شود.

آنچه امروز به ­عنوان دین خصوصاً در کتب آموزش دین به نوجوانان و جوانان عرضه می ­شود،

اولاً خودِ دین نیست، بلکه عمدتاً علم کلام اسلامی است. این علم،  «علم دفاع از دین» است نه روش کاملی برای آموزش دین! و چون مشحون از استدلال ­های عقلی است، فهم آن، سخت، پیچیده و دیریاب است و طبعاً نحوه ­ی آموزش آن هم خشک و بی ­روح است و موجب ملالت و بی ­انگیزگی متربّی می­ شود؛ علاوه­ بر این چون متربی ارتباطی بین مسائل و دغدغه ­های درونی خود با آنچه آموزش می­ بیند، نمی ­یابد؛ نمی­ تواند همدلانه و از سرِ شوق مباحث آموزشی را پیگیری کند.

ثانیاً در فرآیند معمول آموزش­ های دینی، موضوعات دینی در سه بخش اعتقادات، احکام و اخلاق ارائه می ­شود که این نیز آفتی بزرگ برای تعلیم و تربیت دینی است؛ زیرا متربی قادر به کشف و ارتباط­ دهی بین موضوعات اعتقادی با احکام و اخلاق نخواهد بود و همواره در یک سردرگمی به ­سر می ­برد و از این سردرگمی رنج می ­برد و یا تک­ بعدی رشد می­ کند؛ آن هم رشد علمی، نه رشد روحی و عقلی.

رفع آسیب از راه آموزش دین با منطق فطرت

از این ­رو باید به دنبال روشی باشیم که این آسیب ها را نداشته باشد و مبتنی بر آموزش فطری دین باشد؛ همان روشِ حکمت ­آمیزِ قرآنی که همه ­ی انبیاء الهی از این روش در آموزش دین استفاده کرده ­اند؛ روشی که هم جامعیت دارد و هم عمومیت؛ بدین معنا که هم دربردارنده ­ی تمام وجوه زندگی انسان در حوزه ­های عبادی، اخلاقی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و… است؛ و هم برای عموم مردم قابل فهم و درک است نه صرفاً برای اهل علوم فلسفی و کلامی.

ویژگی های دین فطری

در این روش همه­ی مباحث مبتنی بر این استدلال فطری و بدیهی است که انسان از درون خود میل شدید به بی­ نهایت را می ­یابد و به­ دنبال رسیدن بدان است.  بی­نهایت یکی بیشتر نیست و آن ­بی­نهایتی است که منبع تمام خوبی­ها و زیبایی­ها و مهربانی ­هاست؛ الله –جلّ ­جلاله- است که پاسخ همه­ی خواسته­های فطری بشر وابسته به اراده و افاضه­ی اوست و در گرو ارتباط و اتصال به او. و از آنجا که این میل به بی­ نهایت را خالقِ ما در وجودمان نهاده است؛ وجود این میل بهترین دلیل است برای او و اینکه بگوییم او ما را خلق کرده است که به بی ­نهایت برساند؛ «انا لله و انا الیه راجعون». این برهان، برای همه­ی افراد بشر از هر نژاد و فرهنگ و قومی و در هر عصری، قابل فهم و بدیهی است.

همچنین در روش آموزش فطری دین، موضوعات دینی بدون تفکیک به سه حوزه­ی اعتقادات و اخلاق و احکام ارائه ­می­شود به نحوی که مخاطب رابطه­ی میان این سه حوزه را فهم کند.

از دیگر خصوصیات این روش آموزشی، ارائه­ی «طرح کلی عالم» برای متربی است و طی آن شناختی از تمام عوالم، از ملک تا ملکوت و برزخ و جایگاه انسان در این عوالم و هدف از خلقت او و خلق اول و سایر مخلوقات و سیر تکوینی انسان در وجوه فردی، جمعی و کلی  بر روی زمین از هبوط حضرت آدم (علیه ­السلام) تا رجعت و برپایی قیامت ارائه و تبیین می­شود.

در آموزش دین فطری، موضوعات و مباحث دینی به­ صورت کاربردی و در یک بسته ­ی کاملاً منسجم ارائه می ­شود به­ گونه­ ای که مخاطب با تمام مسائل مربوط به انسان و خدا و هستی، از آغاز آفرینش تا رجعت آشنا می­شود و هدف از آفرینش و راه رسیدن به هدف و کیفیت استفاده از وسایل را در راه مبارزه با موانع پیش­رو به ­صورت واضح درمی­یابد و پیوند بین تمام مسائلی را که تاکنون از دین به­ صورت پراکنده فراگرفته بود، درک می­ کند و قدرت پاسخگویی به مهم­ترین شیهات مربوط به دین و سؤالات فراوان دیگری را که تاکنون پاسخی برای آنها دریافت نکرده بود، پیدا خواهد کرد.

گره گشایی از ذهنیت های غلط

سعی مجدانه­­ای که در تدریس درس­نامه­ های آموزش دین فطری پیگیری می ­شود، تغییر بینش و نگرش در مخاطب نسبت به موضوعات اساسی ذیل است:

1. شناخت هستی و انسجام بین عالم ملک و ملکوت و نقش آنها در تکامل انسان
2. شناخت حقیقت وجود خدا ( با درک مفهوم بی ­نهایت)
3. ظرفیت و استعداد انسان (قابلیت اتصال با بی ­نهایت)
4. جایگاه دنیا (باشگاه استقامت و بندگی)
5. برزخ (دوره تکمیلی رشد و درمان نقایص)
6. جهنم (دوره پالایش گناهکاران و ادراک اجباری)
7. بهشت (درک لذت بی نهایت در سه درجه نعیم، رضوان و لقاء)
8. جایگاه اجتماعی و سیاسی انبیاء، ائمه و علما (مأمور تشکیل حاکمیت دینی برای ایجاد زمینه رشد همه انسان ها)
9. چرایی احکام و عبادات (تمرین برای حرکت در مسیر صفات خداوند)
10. شیطان (عامل تشکیل حاکمیت مادی و مدعی لیاقت برای مدیریت کل عالم ماده)
11. طاغوت (اولیاء شیطان و زمینه ساز سقوط و انحراف از راه ایجاد تمدن مادی)

ترتیب مباحث دین فطری

در دوره­ ی آموزشی «به ­سوی بی ­نهایت» که مبتنی بر آموزش فطری دین است، عمده­ ی مباحث با یک الگوی کاربردی و محوری در چهاربخش ارائه می ­شود: هدف، راه، وسیله و موانع.

در توضیح «هدف» گفته می ­شود که مبدأ هستی – وجود بی ­نهایت – در خلقت انسان، هدفدار است و آن هدف، رساندنِ آدمی به «لذت بی ­نهایت از بی ­نهایت کمال» است در سه درجه­ ی نعیم، رضوان و لقاء؛ و خلقت عالم نیز برای رشد و کمال آدمی است تا بی ­نهایت.

سپس سنت­ های الهی برای رساندن انسان به بی ­نهایت بیان خواهد شد:

1. سنت هدایت و بشارت؛
2. سنت انذار و هشدار؛
3. سنت ابتلاء و عقوبت؛
4. سنت امهال و استدراج؛
5. سنت درمان آدمی در عالم برزخ و توضیح جایگاه و فلسفه­ ی آن؛
6. سنت احیاء آدمی با شوک های شدید در قیامت و سپس پالایش در جهنم و توضیح فلسفه­ ی معاد و قیامت.

در توضیح راه رسیدن به هدف «کسب فضائل» به ­عنوان تنها راه رشد در وجه فردی و «تلاش برای حاکمیت دینی جهان» در وجه جمعی انسان تبیین می­ گردد.

در تشریح وسیله­ی حرکت، از تقوا به ­مثابه عامل تولید فضائل و رشد درونی و فردی (در ده گام) و استقامت در راه تحقق حاکمیت الهی بر جهان به ­منزله ­ی عامل رشد و تعالی جمعی سخن گفته خواهد شد و این­که عبادات، تمرین رسیدن به تقوا و استقامت است.

در انتهای مباحث به موانع حرکت و تکامل اشاره می ­شود: نفس انسان، شیاطین و طاغوت ها.

نفس انسان، همان استعدادِ تحریک ­شونده به ­سوی گناه و سقوط است و قوی­ ترین مانع و شیطان، عامل تحریک و وسوسه به قصد انحراف از راه حق در وجه فردی و مدعی لیاقت برای مدیریت عالم ماده، و طاغوت، به عنوان اولیاء شیطان روی زمین و زمینه ­سازان انحراف و سنگرسازان شیاطین هستند که با ایجاد و توسعه­ ی تمدن مادی و طاغوتی، تداوم و تعمیق اغواء شیاطین را فراهم می ­آورند؛ بنابراین به عنوان خطرناک ­ترین موانع از حیث روش، قلمداد می ­شوند، هرچند که از حیث قدرت، ضعیف ­ترین موانع هستند.

از این ­رو برای شناخت بیشتر طاغوت و کیفیت ظهور و بروزش در عالم و چگونگی پیوندش با شیطان و وظیفه­ی انسان در برابر این خطرناک­ترین مانع، دوره­های سیر انسان در عالم به پنج بخش تقسیم می شود و در هر دوره­ی تاریخی، شاخصه­ها و ویژگی­های اساسی آن به همراه وظایف انسان در آن عصر تبیین می ­شود.

دوره ی نخست: عصر انبیاء (علیهم ­السلام)

این عصر، عصر ظهور و بروز طاغوت های آشکار است. عصری که ابلیس با استفاده از جلوه­ های پنج­گانه­ی عالم ماده، پنج نوع تمدن مادی را بر پا می ­کند.

1. تمدن مبتنی بر جلوه­های ظاهری، شکل، حجم و رنگ و دیگر ظواهر مادی که با کارگردانی ابلیس و شیاطین، مردم را به ­سمت ظواهر به ­عنوان تنها راه رشد بشر فرا می ­خواند که خداوند با بعثت حضرت نوح (علیه­ السلام) و طوفان فراگیر آن را خنثی کرد و کشتی­ نشستگان را چون اهل فضائل بودند، هدایت کرد و نجات داد؛
2. تمدن مبتنی بر جلوه قدرت و توانایی بر پایه­ی قدرت نظامی و اسلحه و ابزار جنگی، شیاطین و نمرود با ترساندن مردم، آنها را به بردگی فرا می­ خواندند که خداوند متعال به­ وسیله­ی حضرت ابراهیم (علیه­ السلام) و معجزه­ی سردشدن آتش نمرود، باطل بودن آن را اثبات کرد؛
3. تمدن مبتنی بر جلوه تخیل و سیاست فرعون بر پایه­­ی سِحر و سیاسی­ کاری و بردگی سیاستگران مدعی ربوبیت؛ که ید بیضاء و عصای حضرت موسی (علیه­ السلام) باطل بودن آن را نشان داد؛
4. تمدن مبتنی بر جلوه علمی و صنعتی یهود بنی ­اسرائیل که بر پایه­ی رشد علم و صنعت و با تدبیر شیاطین و سران یهود برای جلب توجه مردم به جلوه­ های صنعت و طب و… و پرستش آن صورت می­ گرفت و خداوند متعال با روح الهی و دمِ مسیحایی حضرت عیسی (علیه ­السلام) باطل بودن آن را عیان کرد؛
5. تمدن مبتنی بر فرهنگ جاهلیت بر پایه­ی ادبیات و شعر و موسیقی و داستان های خرافی و … که با ظهور پیامبر اعظم (صلوات­ الله علیه و آله) و معجزه آن حضرت (قران و عترت) حقیقت الهی آشکار شد.

دوره ­ی دوم: عصر حضور ائمّه (علیهم ­السلام)

در این دوره شیاطین با استفاده از طاغوت های پنهان و در پوشش دین سعی در انحراف و اغواء بشر داشتند. اگر در دوره­ی انبیاء جلوه ­های دنیایی انحراف به ­صورت آشکار در مقابل دین قرار می ­گرفت و به عنوان راه رشد معرفی می ­شد، این بار در پوشش دین و با حیلت نفاق بر مردم مسلمان سیطره یافت و پنج تفکر و تمدن متناسب با آن شکل گرفت:

1. حاکمیت ظواهر در دین به­ جای فضائل (بازتولید جلوه بت ­پرستی(
2. حاکمیت قدرت و خشونت در دین به­ جای رأفت و رحمت اسلامی (بازتولید جلوه نمرود پرستی(
3. حاکمیت سیاست و ثروت در دین به ­جای شفافیت و شایسته ­سالاری (بازتولید جلوه فرعون­ پرستی(
4. حاکمیت اقتصادی در جامعه به­ جای توسعه­ ی اعتقادی (بازتولید جلوه روش یهود بنی­ اسرائیل(
5. حاکمیت فرهنگ جاهلی در جامعه به ­جای سیره و سنت پیامبر اعظم (صلوات ­الله علیه و آله) (بازتولید جلوه فرهنگ جاهلیت(

از آنجا که نباید راه دین بر روی بشر بسته باشد و زمین هیچ­ گاه از حجت الهی خالی نیست « لو بقیت الارض بغیر امام لساخت» خداوند به ­وسیله­ی ائمه (علیهم ­السلام) نقاب از چهره­ی این طاغوت­های پنهان کنار زد؛ «لأن لایزول الحقّ عن مقره و یغلب الباطل علی اهله»؛ و تمام دوران ائمه (علیهم السلام) صرف مبارزه با این طاغوت ­های پنهان در لباس دین شد، گر چه رسالت اصلی آنها هدایت بشر بوده است ولی با وجود این موانع، امکان انجام این رسالت وجود نداشت و ایشان رسالت خود را در این دیدند که با مبارزه ­ی غیرمستقیم با این جلوه­ ها پوشش دین را از چهره­ ی آنها کنار بزنند و لو اینکه مجبور باشند برای این کار به مقام شهادت هم نائل آیند (ان الله شاء ان یراک قتیلاً)؛ تا مردم بدین بصیرت نائل آیند که هر کسی را امام و خلیفه­ی خداوند متعال نپندارند و بفهمند که ممکن است کسانی باشند که با ادعای خدمت به اسلام و مسلمین به ­دنبال رسیدن به مطامع و مصالح خود و بستگان خویش هستند. باشد که این بصیرت، زمینه ­ساز تشکیل حاکمیت جهانی مصلح کل شود تا زمینه را برای رجعت و بازگشت دوباره­­ی ائمه (علیهم السلام) به حکومت آماده کنند تا رسالت اصلی خویش را به اتمام برسانند.

دوره ­ی سوم: عصر غیبت

عصر غیبت، عصر هجوم همه ­جانبه­ی ابلیس به وسیله­ی همه­ی طاغوت های آشکار و پنهان است که در کل تاریخ بشر به­ وسیله­ی آنها سعی در ایجاد تمدن مادی جهانی داشت و هیچ ­گاه در تحقق این هدف موفق نبوده است؛ چرا که مجاهدت­های ثمربخش انبیاء و ائمه (علیهم السلام) مانعی همیشگی و بزرگ برای آن بوده است. عصر غیبت، از مهم ­ترین دوره ­های تاریخ بشر است که انسان باید با استفاده از آموزه­های انبیاء و ائمه (علیهم السلام) جلوه ­های پیدا و پنهان طاغوت را شناسایی کند و خود و اهلش را از عبادت آنها دور سازد و سپس به مبارزه با آنها برخیرد تا وقتی که همه­ی آحاد جامعه یا اکثریت آن­ها در این مبارزه و جهاد شرکت کنند تا دیگر زمینه­ای برای حاکمیت طاغوت ­ها باقی نماند و با آمادگی برای تشکیل حکومتی الهی ، زمینه­ی ظهور منجی کل را فراهم آورند.

دوره ­ی چهارم: عصر ظهور

عصر ظهور، عصر برچیده شدن بقایای حکومت­ های طاغوتی است و دوره ­ی برقراری عدل الهی در کل هستی است. با نابودی حکومت ­های طغیانگر طاغوتی زمینه­ برای نابودی ابلیس و شیاطین فراهم می شود و در جهادی بزرگ، برای همیشه بشر از شرّ ابلیس و وسوسه ­های شیاطین رهایی می ­یابد و تنها باید به مصاف نفس خویش برود و با رام کردن اسب سرکش این استعداد تحریک شونده به ­سمت غفلت و گناه و سقوط، مسیر خود را به ­سمت کمال هموارتر سازد.

دوره ­ی پنجم: عصر رجعت

عصر رجعت، عصر بازگشت معصومین (علیهم السلام) و انسان­ های صالح تمام دوره ­های تاریخ است. در این عصر، حاکمیت اهل بیت (علیهم السلام) جهانگیر می ­شود و آدمی با رام کردن نفس خویش و در پرتو هدایت الهی معصومین (علیهم السلام) به مقام خلیفه ­اللهی و اتصال با صفات بی ­نهایت می­ رسد. راه های آسمان بر آدمی گشوده می­ شود و مسیر تکامل برای او تا رسیدن به آخرین درجات و صفات الهی باز می ­شود. دیگر آدمی نیازمند و وابسته ­­ی عالم مادی نیست و خداوند بشر را بر سر سفره ­ی رحمت بی ­نهایت خویش در ملکوت میهمان و او را تا ابد غرق سرور و درک لذت بی­ نهایت می ­کند.